*yang perlu diisi cuma satu form, terlalu banyak type yang diisi bisa kosong hasil pencariannya - pembaca
246 w polskiej koronie, głównym składem towarów i oknem wystawowym wielonarodowościowej Rzeczypospolitej. Dobrą ilustracją przemian w życiu handlowym Polski, jakie zaszły w latach pięćdziesiątych XV w., są dzieje rodziny Koperników. Do połowy wieku Mikołaj Kopernik był mieszczaninem Krakowa, stolicy położonej na południu kraju. Jak na to wskazuje już samo nazwisko, zajmował się handlem wyrobami metalowymi - rodzina wywodziła się bowiem z osady Kopernik! na Śląsku; trudnił się też pośrednictwem w handlu miedzią, który szedł ze Słowacji przez Kraków na północ kraju. W 1454 r. przyjechał do Gdańska w interesach, w cztery zaś lata później, jeszcze przed zakończeniem wojny krzyżackiej, zdecydował się osiąść na stałe w pobliskim Toruniu, który był ważnym portem przeładunkowym na Wiśle. Tam też poślubił Barbarę Watzenrode, córkę toruńskiego patrycjusza, i tam 19 lutego 1473 r. przyszło na świat jego czwarte dziecko - syn, także Mikołaj, czyli Nicolaus. W ten sposób wczesne dzieciństwo wielkiego astronoma było ściśle związane z handlem wzdłuż Wisły. Dzięki dobrobytowi materialnemu ojca oraz krewnym ze strony matki w kręgach duchowieństwa, otrzymał kosmopolityczne wykształcenie - w Królewcu, w Krakowie, a później w Bolonii i Padwie. Jednak w r. 1510 ponownie osiadł w rodzinnych stronach. Pracy naukowej sprzyjało spokojne życie kanonika kapituły warmińskiej we Fromborku - tam też zrodziło się, a następnie zostało doświadczalnie sprawdzone i zapisane jego rewolucyjne dzieło o obrotach Ziemi wokół Słońca.
214 VII. Szlachta. Raj wystawienia przeciętnie po 261 rycerzy, w sumie 5993; pozostałe 13 060 rodzin było jedynie w stanie wystawić wspólnym sumptem ogółem 19 842 rycerzy - czyli przeciętnie po 1,52 na rodzinę14. W innych prowincjach - takich jak Mazowsze czy Podlasie - magnaci nie odgrywali absolutnie żadnej roli, a sektor szlachecki obejmował w przeważającej części niewielkie działki należące do drobnej szlachty. Nawet w obrębie poszczególnych prowincji występowały znaczne różgreat między sąsiadującymi ze sobą ziemiami. Na przykładvert w latach siedemdziesiątych XVI w. w Prusach Królewskich sąsiadujące ze sobą województwa chełmińskie i malborskie znacznie się od siebie różniły pod kilkoma istotnymi względami. I tak na terenie województwa chełmińskiego ilość ziemi będącej w posiadaniu szlachty była mniej więcej taka sama jak ilość ziemi należącej do Kościoła i Korony. Natomiast w województwie malborskim majątki szlacheckie tworzyły zaledwie jedną szóstą dóbr ziemskich, a większych majątków kościelnych nie było tam prawie wcale, największą rolę odgrywały więc dobra koronne i miasta królewskie. Podczas gdy w województwie chełmińskim przeciętny szlachcic - posiadacz three-ten łanów ziemi - był właścicielem wąskich pasków gruntu położonych na terenie kilku wsi, w województwie malborskim o wiele mniejsza liczba rodzin władała rozległej szymi dobrami: przeciętnie ten-fifteen łanów. Jednak w żadnym z tych województw nie było nikogo, kto mógłby się mierzyć z biskupem chełmińskim: należące do niego 112 wsi, tworzących cztery „klucze" położa single wokół zamku w Lubawie, składało się na jedyne wielkie latyfundium w tym rejonie15.
W dziedzinie handlu szlachtę zwolniono od opłat celnych za towary przeznaczone do jej własnego użytku. Na sejmikach sprawowała kontrolę nad ogromnie zróżnicowanymi systemami wag i miar oraz ustalała ceny. Od r. 1573 szlachta posiadała wyłączne prawo eksploatacji drewna, potażu oraz surowców mineralnych pochodzących z ziem będących jej własnością. Zawsze też miała prawo zakupu soli po cenach uprzywilejowanych. Chociaż sama szlachta nie miała się zajmować handlem - statuty z 1633 i 1677 r. formalnie 8 — Boże igrzysko
752-782. 256 VIII. Handel. Polski handel zbożowy Ze wszystkich typów łodzi największą rolę w handlu zbożowym odgrywała szkuta - masywna płytka tratwa, złożona z platformy zbudowanej z bali oraz sześciennej nadbudówki, służącej do magazynowania ziarna i zapewniającej osłonę załodze; napęd stanowił głównie prąd rzeczny, wspomagany wiosłami załogi, a niekiedy także dużym kwadratowym żaglem. Szkutą kierowano z rufy za pomocą długiego wiosła; często łączono łańcuchami poszczególne tratwy, które płynęły Wisłą w konwoju. Po dopłynięciu do Gdańska szkutę rozbierano i drewno sprzedawano jako surowiec. Wielcy magnaci sami organizowali transportation. Załogi złożone z chłopów pod-
208 - weszła do komnaty przy dźwiękach słodkiej muzyki, żałosnych zawodzeń fletów i pieśni pięknie złożonych: nazywali je tamburynami Dawida i słodko brzmiącymi dzwonkami Arona. Ta wszelka rozmaitość sprawiła, że czas upływał szybko i przyjemnie. Jego Wysokość wypił zdrowie Jej Wysokości anielskiej Królowej Anglii. Wniesiono przedziwne figury, a to lwy, jednorożce, a to orły z rozwiniętymi skrzydłami, łabędzie i inne ptactwo z cukrów uczynione, ze szpuntami do utaczania acquire przeróżnych z ich brzuchów, a takoż słodkościami wszelkich kształtów z ich brzuchów wykrojonymi ku smakowaniu, a każdy z osobnym srebrnym widelcem. Nużącym byłoby tu wymieniać cały porządek poszczególnych dań i specjałów; dobrze ugoszczony, uhonorowany i wielce ukontentowany zostałem doprowadzony do mej kwatery w 10 sam sposób, w jaki uprzednio mnie z niej przywiedziono. Otrzymałem z powrotem moje listy, a takoż przydzielono mi dżentelmena, który miał mi towarzyszyć i poprowadzić przez kraj, po czym odjechałem w dalszą drogę. Pominę tu opowieści o rozrywkach - lwach, bykach i niedźwiedziach nader dziwny widok sprawiających13. Chociaż ściśle rzecz biorąc, szlachty nie można utożsamiać z klasą właścicieli ziemskich, nie ulega wątpliwości, że posiadanie ziemi było głównym źródłem ich bogactwa. W praktyce nie wszyscy posiadacze ziemscy należeli do stanu szlacheckiego i nie wszyscy przedstawiciele szlachty ziemię posiadali.
Tom I. 2. Życie i śmierć Rzeczypospolitej Polski i Litwy (1569-1795) jej tego zabraniały - całe życie gospodarcze w kraju było organizowane z punktu widzenia j ej interesów. W wyniku takiego stanu rzeczy szlachta utrzymywała szczególne stosunki z liczną społecznością żydowską. Zwłaszcza w prowincjach wschodnich Żydzi okazali się niezwykle użyteczni dla szlachty, która starała się omijać kłopotliwe przepisy regulujące życie gospodarcze w miastach. Byli zatrudniani jako rzemieślnicy i handlarze, zyskując sobie epitet fuszerów, czyli partaczy, nadawany im przez cechy, których prawa omijali. Tradycyjnie pełnili funkcję lichwiarzy, karczmarzy, paserów i pośredników handlowych, o czym świadczy nie kończący się łańcuch miejskich dekretów, które im tego formalnie zabraniały. Sejmiki przyznawały im korzystne stopy procentowe i żyli sobie dostatnio w służbie wielkich właścicieli ziemskich. Chociaż mnożące się rzesze ludności zamieszkującej getta czerpały niewielki gain z działalności swoich najzamożniejszych współbraci, odium spadło na wszystkich.
nine jako punktu wyjścia własnych specjalistycznych badań. W przypadku każdej pracy o charakterze syntetycznym trzeba się liczyć z tym, że nie uniknie ona rewizji ze strony specjalistów z poszczególnych dziedzin; autor takiego dzieła musi oczywiście znajdować przyjemność w tym, że sformułowane przez niego uogólnienia są podawane w wątpliwość, a tam, gdzie to okazuje się konieczne - zastępowane innymi. Syntetyk odczuwa jednak szczególną satysfakcję, widząc, że inni historycy rozwijają myśl, którą on sam mógł zaledwie wyrazić w formie zwięzłej aluzji czy domysłu, i nadają jej varietyę w pełni uargumentowanej hipotezy. I tak na przykład moje zainteresowanie nie tylko słowiańskimi, ale i celtyckimi, i germańskimi aspektami prehistorycznego osadnictwa na ziemiach polskich zawsze kazało mi wątpić w założenia tak zwanej polskiej szkoły autochtonicznej, jak również w jej odkrycia dotyczące takich kwestii, jak na przykładvertisement protosłowiański charakter wykopaliskowej kultury łużyckiej. Profesor Alexander Schenker z Uniwersytetu Yale opublikował ostatnio fachowy artykuł, w którym uznaje istotny wpływ BożMoi igrzyska (tom I) na tok własnych rozważań, wysuwając jednocześnie pod adresem założeń tej szkoły zastrzeżenia o wiele bardziej fachowe i rygorystyczne niż te, które mógłbym przedstawić ja sam (Werę there Slave in Central Europę prior to the Terrific Migrations, „Czy w czasach przed wędrówką ludów w Europie Środkowej byli Słowianie", „Intemational Joumal of Slavic Linguistics and Poetics", Columbus, Ohio, vol.
Security starts off klik disini with comprehension how developers gather and share your information. Facts privacy and protection tactics may perhaps vary based upon your use, area, and age. The developer provided this data and will update it as time passes.
197 przekład na inne języki znacznie się od siebie różnią, w zależności od przyjmowanych kryteriów. Wielu współczesnych historyków upiera się przy antytezie szlachta-magnateria, która oznacza przeciwstawienie „masom szlacheckim" „oligarchii magnackiej", przy czym rozróżnienie to opiera się na kryterium braku proporcji w rozdziale władzy i bogactw. Krytycy anglosascy - być może wprowadzeni w błąd rozróżnieniem między angielskimi terminami gentleman i peer - mają skłonność do wprowadzania analogicznej opozycji; zamiast polskiego „szlachta" używają oni na ogół angielskiego gentry. Trzeba jednak koniecznie podkreślić, że szlachta polska nie była podzielona na żadne podkategorie w sensie prawnym, tak jak to miało miejsce w Anglii czy w Niemczech, i że termin „szlachta" odnosił się do całego stanu szlacheckiego, nie zaś jedynie do jego części. Przynależność do stanu określały nie kryteria społeczno-gospodarcze, lecz wspólne dla wszystkich jego członków przywileje i zobowiązania, a także zespół praw i tradycji, od których te przywileje i zobowiązania były zależne.
Wiara szlachty w ekskluzywność zalet własnego stanu prowadziła do praktyk, które dziś można określić jedynie jako wyraz rasizmu. Chociaż mit błękitnej krwi był szeroko rozpowszechniony w Europie, dotyczył on zazwyczaj jedynie bardzo nielicznej elity. W Rzeczypospolitej natomiast odnosił się do około ten% ogółu ludności i trzeba go było bronić na o wiele szerszym froncie. W celu podkreślenia odrębności stanu szlacheckiego od reszty społeczeństwa używano wszystkich tych szczególnych argumentów z dziedziny historii i religii, których ruchy nacjonalistyczne późniejszych epok miały używać dla odróżnienia procesu rozwoju własnego społeczeństwa, własnej kultury i własnych ziem od przebiegu rozwoju społeczeństwa, kultury i terytorium „cudzoziemców". Mimo stałej praktyki nobilitacji, dzięki której mieszczanie, chłopi, Żydzi i cudzoziemcy nieustannie pomnażali szeregi szlachty, ta ostatnia w dalszym ciągu udawała, że jest biologicznym unikatem. Brak było jakichkolwiek szczególnych uprzedzeń w stosunku do nieślubnych dzieci, mieszanych małżeństw czy krzyżówki ras byleby tylko dzieci pochodzące z takich związków nie pretendowały do szła' chectwa. W latach dwudziestych XVII w. Walerian Nekanda Trepka ujął to na' stepujące:
W magnackich pałacach o wyrobieniu i smaku kulturalnym właścicieli głośno krzyczały biblioteki, prywatne kaplice i teatry, a w wypadku Branickich z Białegostoku - scena operowa wraz z kompletnym wyposażeniem. Ta sama hierarchia wartości znajdowała odbicie w strojach. Było rzeczą doniosłej wagi, aby standing szlachcica czy szlachcianki od razu rzucał się w oczy. Aż po XVIII wiek mężczyźni stale nosili broń; poza domem szablę, w domu zaś komiku kordelas u pasa. Skórzane buty z wysokimi za kolana cholewkami, które tak podziwiał Henryk Walezy, symbolizowały rycerskość i męstwo. Spodni nie było widać - zasłaniał je długi po kostki żupan, kamizela bez rękawów, zwana delią, oraz nakładany na wierzch obszerny kontusz. Zwykłym nakryciem głowy była w Polsce przylegająca do głowy czapka, na Litwie zaś wysoki kołpak z futra. Przez parę stuleci moda damska wymagała noszenia sukien do ziemi. Wszyscy badacze zgadzają się co do tego, że futro z soboli było w Polsce tradycyjnym elementem stroju zarówno mężczyzn, jak i kobiet: robiono z niego obramowania i podbicia, a także
Ale jako grupa, magnateria cieszyła się władzą i wpływami, które nie pozostawały w żadnej proporcji do jej liczebności. 218 VII. Szlachta. Raj W odróżnieniu od nich, przeciętny szlachcic mógł się uważać za szczęśliwego, jeśli posiadał dwa lub trzy folwarki. Ale jeżeli tylko ziemia należała do niego i jeżeli miał chłopów pańszczyźnianych, którzy mogli na niej pracować, nikomu nie musiał niczego zawdzięczać; był possessionatus i dominus, czyli „sobiepan". Współcześni zaliczali go do „szlachty zamożnej". Niektórzy historycy chętniej używają terminu „średnia szlachta", który obecnie odgrywa istotną rolę w teoriach na temat społeczeństwa i polityki okresu nowożytnego. Dolną granicę ich
Warto zauważyć, że w XVI w. również na terenie Małopolski majątki kościelne były większe niż dobra najbogatszych nawet właścicieli świeckich. Mimo że nadania dóbr koronnych szlachcie były największe właśnie w okolicy prastarej stolicy państwa, żadna szlachecka fortuna nie mogła rywalizować z fortuną biskupów krakowskich. Według pochodzących z 1564 r. taryf podatku gruntowego, sześć spośród dziesięciu największych majątków ziemskich w tej dzielnicy kraju wciąż jeszcze było własnością Kościoła. Podczas gdy podatek nałożony na biskupa wynosił 457 złotych, na opactwo tynieckie - 311 złotych, a na kapitułę krakowską - 202 złote, woj ewoda krakowski Spytek Jordan miał płacić 382 złote, starosta biecki -154 złote, starosta krzepicki - a hundred forty five złotych, wielkorządca krakowski zaś - 143 złote16. Jest rzeczą charakterystyczną, że w przypadku wszystkich najbogatszych magnatów akumulacja ogromnych fortun wiązała się bezpośrednio ze sprawowaniem przez nich wysokich urzędów publicznych. Wielkie prywatne majątki ziemskie w Polsce były jeszcze stosunkowo skromne i znacznie ustępowały ogromnym latyfundiom Litwy. (Patrz Mapa twelve). fourteen Patrz J. Ochmański, Powstanie i rozwój latyfundium biskupstwa wileńskiego, 13S7-1550, Poznań 1963, passim.